Konu: Türk Halı-Kilim Sanatı Ve Tarihi TÜRK HALI SANATI Paz Haz. 28, 2009 2:10 pm
Türk Halı-Kilim Sanatı Ve Tarihi TÜRK HALI SANATI
Türklerin geleneksel sanatı olan halı sanat tarihimizde haklı olarak seçkin bir yere sahiptir. Türk halı sanatı Türk tarihinin akışı içinde biçimlenmiştir. Halıya dokuma sanatı içinde karakterini veren düğümlü teknik ilk kez Orta Asya’da Türklerin bulunduğu bölgelerde ortaya çıkmış gelişimini Türklerle sürdürmüş ve tüm İslam dünyasına Türkler tarafından tanıtılmıştır. Bu geleneksel sanatımızın varlığından sağlam tekstil motifleri ve düğüm tekniği ile günümüzde de söz edebiliriz. Türk halısının bu teknik özellikleri düzenli ve sürekli gelişmesinin en büyük dayanağı olmuştur. Düğümlü halıların çok uzun bir geçmişi vardır. Bu tekniğin bulunuşu göçebe bir kavmin daha kalın ve ısıtıcı bir zemin bulmak arzusu gibi pratik bir nedene dayanmaktadır. Buluntular düğümlü halının ilk kullanıldığı yerin Orta Asya olduğunu göstermektedir. Önemli olandaha sonra büyük sanat değeri kazanacak olan bu dokuma biçiminin Türklerin bulunduğu bölgede ortaya çıkmış olmasıdır. Altayların eteğinde Pazırık kurganlarının birinde bulunmuş olan halı konunun uzmanlarını çelişik düşüncelere yöneltecek teknik ve dekoratif özelliklere sahiptir. Türk düğümü tekniği (Gördes düğümü) ile yapılmış olması Türk halı sanatının geleneksel tekniğinin çok eski bir geçmişe dayandığını göstermektedir. Bugün için tek örnek olan bu halıyı Hun Türklerine ait kabul etmek hem bulunduğu yer hem de tarihlendirme bakımından -M.Ö. 3. ile 1. yüzyıl arası uygun görülmektedir. Bu halının bulunmasından önce bilinen eski düğümlü örnekler ise Doğu Türkistan’da ele geçmiş olan küçük parçalardır. Bu örnekler M.S. 3. ile 6. yüzyıl arasına tarihlenirler. Tek argaç üzerine açık düğümleme tekniği ile yapılmış olan bu halı parçaları yalın geometrik motifleri ve parlak renkleri ile dikkati çekerler.
Bu tarihlerden sonra buluntu açısından yine uzun bir bolluk dönemi vardır. Ancak 8. 9. ve 10. yüzyıllarda İslam kaynaklarında söz edilen halıların gerçek düğüm tekniğinde olduğu ispat edilemez. Mısır’da Eski Kahire’de (Fustat) bulunan bazı parçalar Orta Asya’da bulunan halı örnekleri gibi tek argaç üzerine düğümleme tekniği ile yapılmıştır. Yalnız Abbasi dönemine ait kabul edilen bu parçaların Mısır’da mı yapıldığı yoksa başka yerlerden mi ithal edildiği açıklığa kavuşmamıştır. Ancak baklava biçimi desenleri ile Orta Asya örneklerine benzemektedirler. Bu önemli bir durumdur. Çünkü 9. yüzyıl Abbasi sanatında özellikle de Samarra kentinde Türklerle gelen etkiler söz konusudur. Düğüm tekniğinin de İslam sanatına bu yolla girmiş olduğu söylenebilir. 11. yüzyıldan itibaren Horasan’dan inerek İran’a egemen olan Selçuklular düğümlü halı tekniğini tüm Yakındoğu’ya tanıtmışlardır. Ne yazık ki Selçukluların İran’daki egemenlikleri döneminden günümüze hiçbir örnek gelmemiştir.
Elimizdeki gerçek Türk düğümlü halıların ilk kez Anadolu Selçukluların başkenti Konya’da bulunmuş olması çok önemli bir temellendirme olanağı sağlamaktadır. Anadolu’da Türk halı sanatı 13. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar düzenli ve sürekli bir gelişme göstermiş her gelişmede ise yeni yeni halı tipleri ortaya çıkmıştır. Bu gelişme zincirinin ilk büyük halkası ise Anadolu Selçuklu dönemi halıları olmuştur. Bu halıların Konya Alaeddin Camii’nde bulunmuş olan sekiz tanesi bugün İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi’ndedir. Bundan başka Beyşehir Eşrefoğlu Camii’nde bulunan üç halının ikisi Konya Müzesi’nde uzun zamandan beri kayıp olarak bilinen bir tanesi de İngiltere’de Keir Kolleksiyonundadır. Ayrıca Mısır’da (Fustat) bulunan 100’e yakın parça içinde yedi tanesi Selçuklu halısı olarak belirlenmiştir. Bunlar bugün İsveç müzelerindedir. Türk halı sanatının ilk parlak dönemini tanıtan bu 18 halı zeminde sonsuz biçimde sıralanan çeşitli geometrik ve stilize bitkisel motifler olgun renkler ve belirleyici özellikleri olan iri kufî yazılı kenar şeritleriyle büyük bir yaratıcı gücü yansıtırlar. Kaynaklarda hayranlıkla söz edilmeleri ve dışarıya ihraçları da üstünlüklerinin bir başka kanıtıdır. Türk halı sanatına 14. yüzyılın başından itibaren stilize hayvan figürlerinin süsleyici motif olarak katıldığı görülür. İlk örneklerini daha 14. yüzyıl başında Avrupalı ressamların yapıtlarında gördüğümüz bu halıların orijinallerinin de bulunması Türk halı sanatında ikinci bir dönemin başladığını göstermektedir. Bu halılarda hayvan figürlerinin yanı sıra Selçuklu halılarındaki bazı geometrik motifler özellikle kufî yazılı kenar şeritleri kullanılmaya devam edilmiştir. Bu yolla birbirine bağlanarak gelişen halı tiplerinin ilk örneği verilmiştir. Hayvan figürlü halılar Türk halı sanatının gelişme zincirinin ikinci halkasını oluştururlar. Bu zinciri 15. yüzyıla uzatan en önemli örnekler Doğu Berlin’deki Ming Halısı Stockholm’deki Marby Halıları ile İstanbul ve Konya’daki kuş figürlü halılardır. 15. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Avrupa resimlerinde görülen hayvan figürlü halıların yerini geometrik ve soyut bitkisel motifli örnekler almaya başlar. Hayvan figürleri kaybolur örnekler kare ya da dikdörtgen bölümler içine yerleştirilen sekizgen ve baklava biçimlerini dolgular. “İlk dönem Osmanlı halıları” adı altında topladığımız bu örnekler ilk kez İtalyan ressamların tablolarında görülmesine rağmen halı literatürüne yanlış bir biçimde Alman ressam Holbein’ın adıyla geçmişlerdir.
Konu: Geri: Türk Halı-Kilim Sanatı Ve Tarihi TÜRK HALI SANATI Paz Haz. 28, 2009 2:10 pm
Holbein Halıları dört tipe ayrılmaktadır. Birinci tip soyut bitkisel motiflerden oluşan baklavaların kaydırılmış eksenler üstüne alternatif olarak yerleştirilişini verir. Kenar şeridi olarak kullanılan örgülü kufî yazı da Selçuklu geleneğini sürdürmektedir. Aynı şemada olan ikinci tip ise geometrik motiflerin yerini tümüyle soyut bitkisel motiflerin almasıyla seçkinleşir. Holbein aslında bu halı tipini hiç resimlememiştir. Buna karışlık Venedikli ressam Lorenzo Lotto tarafından resimlendiği için son zamanlarda halı literatüründe Lotto Halıları olarak adlandırılırlar. Bu iki tip halının daha sonraki Uşak halıları ile olan teknik ve motif benzerliklerinden dolayı Uşak bölgesinde yapılmış oldukları kabul edilir. Üçüncü tipteki halılarda ise eşit büyüklükte kare ve dikdörtgenlerin üst üste sıralandığı bir bölümlemeyle karışlaşırız. Bu nedenle üçüncü tipteki örnekler hayvan figürlü halıların kompozisyon düzenine bağlanırlar. Ortada yer alan sekizgenin içinde de yıldız ya da girift geometrik biçimler bulunmaktadır. Dördüncü tip halılar ise bir önceki tipin değişik bir çeşididir. Büyük bir sekizgenin çevresinde daha küçük sekizgenlerin gruplaşmasını vermektedir. Geometrik biçimler ve özellikle kufî yazıdan geliştirilmiş kenar şeritleri Selçuklu geleneğini yaşatmaktadır. Üçüncü ve dördüncü tip halılar Bergama bölgesinin ürünleridir. Daha sonra ortaya çıkacak olan Bergama halılarına geçişi sağlayan bu örneklerle gelişme zincirinin üçüncü halkası da tamamlanmıştır. Türk halı sanatının klasik dönemi olarak kabul edilen 16. ve 17. yüzyılda yeni bir biçimler dünyasının kapıları açılmıştır. Selçuklu halılarının sağlam geometrik motifleriyle oluşan ilk parlak dönemin yerini 16. yüzyılda madalyon motifi ve çeşitli zengin bitkisel kompozisyonların yer aldığı ikinci bir parlak dönem almıştır. Bu motifler Türk halı sanatına yepyeni bir zenginlik kazandırmıştır. Dönemin halıları iki grupta toplanmaktadır. Birincisi Uşak Halıları adını alan çok geniş bir gruptur. Bu halılarda madalyon motifi esas olmuş madalyon biçimlerine göre “Madalyonlu” ve “Yıldızlı” Uşak halıları olmak üzere iki tip ortaya çıkmıştır. Bu halılarda madalyonlar zemin üstünde tüm Türk halılarına temel olan sonsuzluk ilkesine göre yer alırlar. Bu gruba giren halılar varlıklarını çeşitlenerek 18. yüzyıl sonuna kadar sürdürmüşlerdir. Özellikle 16. yüzyıl İtalyan 17. yüzyıl Flaman ve Hollanda ressamlarının tablolarında görülürler. Bu halılarda büyük bir motif zenginliği karşımıza çıkar. Özellikle sembolik bir kudret motifi olan kaplan ve panter postunun yanında üç benek ve bulut motifleri de bu zenginliği yaratan formlardır. Ayrıca iki yaprak arasında kalan renkli zeminin kuşa benzemesi nedeniyle “Kuşlu halı” olarak adlandırılan örnekler ve bazı çiçekli halıların tümü Uşak halıları olarak genel bir ad altında toplanırlar. Bu örnekler de Türk halı sanatının gelişme zincirinde dördüncü halkayı oluşturur.
16. yüzyılda klasik Osmanlı halıları adı altında toplanan ikinci grubu ise Saray Halıları oluşturur. Bu Türk halı sanatında yeni bir tekniğin ve tümüyle natüralist çiçek motiflerinin görüldüğü bir gruptur. Öteki Türk halılarından farklı olarak Osmanlı saray halılarında ıran düğümü (Sine düğümü) kullanılmıştır. Bunun nedeni de zengin bitkisel motiflerin hançer biçimli kıvrık yaprakların lale sümbül karanfil bahar dalı gibi çiçeklerin bu teknikle daha kolay olarak işlenebilmesidir. Bu halıların yapıldığı ilk yer olarak 1517’den sonra Osmanlı İmparatorluğu sınırlarına katılmış olan Kahire kabul edilir. Bu halılar İstanbul sarayından gönderilen desenlere göre Mısır’da bulunan ipeğe benzer ince bir yünle yapılmıştır. Ama 1585 tarihli bir fermanda belirtildiği gibi Sultan II. Murad 11 halı ustasını yeterli yün malzeme ile birlikte Mısır’dan İstanbul’a getirtmiştir. Bu ustalar İstanbul’da saraya bağlı bir atölyede ya da o dönemde ipek kumaşları ile ünlü Bursa’da çalışmış olmalıdırlar. Çünkü bu tarihten sonra halıların malzemesinde bir değişiklik olmuş argaç ve arışlarda ipek kullanılmaya başlanmıştır. Osmanlı saray halılarında sonsuza değin uzanan zemin deseni esastır. Madalyon motifi ise bu zemin üzerinde ikinci derecede önemlidir. Bu dönemde halılar Osmanlı saray üslubunu oluşturan saray nakkaşlarının çizdikleri desenlere göre yapılmıştır. Bu örnekler dönemin kumaş kilim çini tezhip ürünlerinde görülen üslup birliğinin halı sanatındaki temsilcileridir. Bu halılar 18. yüzyıla kadar tutarlı bir üslupla yapılmışlar ama daha sonra inceliklerini yitirmelerine rağmen natüralist görünüşlerini koruyacak biçimde varlıklarını sürdürmüşlerdir. Temelde geleneğe bağlı olan bu halılar da Türk halı sanatının gelişme zincirine beşinci halka olarak katılmıştır. Türk halı sanatı 18. yüzyılda başlayan gerilemeye köklü bir geleneğe bağlanan sağlam teknik ve zengin motiflerle bir süre karış koymuş gelişimini halk sanatının yalın ama sevimli üslubu içinde 19. yüzyılda da sürdürmüştür. 1844’te Sultan Abdülmecid tarafından kurulan Hereke’deki kumaş tezgahlarına 1891’de Sultan II.Abdülhamid zamanında 100 kadar halı tezgahı da eklenerek Osmanlı saray üslubundaki halıların yeniden yapılabilmesi için bir atılımda bulunulmuştur. Bugün Sümerbank’a geçmiş olan bu tesislerde hala çok kaliteli halılar yapılmaktadır. Bunun dışında bugün bütün Anadolu’da özellikle de Kayseri Sivas Konya Kırşehir ve civarı başta Isparta olmak üzere Batı Anadolu’daki eski halı merkezlerinde (Uşak Bergama Kula Gördes Milas Çanakkale) ve Doğu Anadolu’da bu geleneksel sanatımızın yaşatılması yolunda çalışmalar yapılmaktadır.
Konu: Geri: Türk Halı-Kilim Sanatı Ve Tarihi TÜRK HALI SANATI Paz Haz. 28, 2009 2:11 pm
Biraz da Türk halı sanatı içinde önemli bir yeri olan seccadelerden söz edelim. Bu önem büyük ölçüde seccadelerin namazlık olarak kullanılmalarından gelmektedir. Seccadelerin en erken örnekleri 15. yüzyılı kadar inmektedir. Saf seccade adı ile tanınan ve camilerdeki mihrap nişi motifinin yan yana sıralanması ile oluşan örnekler 16. yüzyılda da yapılmıştır. Saf seccadelerin önemi camilerde sıra (saf) halinde namaz kılmaya çok uygun olmalarından gelmektedir. Bu tipin en görkemli örnekleri 16. yüzyıl Uşak Seccadeleri’dir. Bu seccadelerde mihrap nişi daha kıvrımlı hatlar kazanmış nişin tepesine bir kandil motifi konulmuş ayakların basacağı yerler belirtilmiştir. Gerek mihrap nişi köşelerinde gerekse kenar şeritlerinde saray seccadelerinden gelen lale sümbül karanfil gibi bitkisel motifler ve çiçek açmış bahar dalları yer almaktadır. Bu üsluptaki seccadeler 17. yüzyıl ortalarına kadar yapılmıştır. Uşak seccadelerinin bir türü de Transilvanya tipi olarak adlandırılan örneklerdir. Çoğu Transilvanya bölgesinde bulunduğu için bu adla anılırlar. Bu seccadelerin en dikkati çekici özelliği ise kenar şeritlerinde kartuş dediğimiz motifin bulunmasıdır. Türk seccadeleri içinde en karakteristik örnekler 17. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Bunlar arasında en zengin grubu Türk düğümüne adını veren Gördes Seccadeleri oluşturur. Kırmızı ve mavi renklerin egemen olduğu mihrap nişinde kandil motifi yerine kimi zaman ibrik ya da çiçek demeti de kullanılmıştır. Kıvrımlı mihrap nişi iki yanda sütunçelerle taşınmaktadır. Mihrap nişi dolgularında ve köşegenlerde yer alan çiçek açmış bahar dalları ile stilize çiçekler Osmanlı saray halılarının etkisini yaşatmaktadır.
17. yüzyıldan itibaren karşımıza çıkan Kula Seccadeleri Gördes seccadelerine benzemekle birlikte mihrap nişleri daha yalın renk tonları ise daha açıktır. Kula seccadelerinin en önemli özelliği kenarlarında yer alan birkaç sıralı şeritlerdir. Kula seccadelerinde mihrap nişi yalın olan örneklerin yanı sıra niş zemininde belirli bir düzene göre işlenmiş stilize çiçeklerin yer aldığı örnekler de vardır. Kimi örneklerde ise mihrap nişinin ortasında yer alan ve ters duran bir vazo motifinden çıkan stilize çiçeklerle ince uzun mihrap nişi gümüşle doldurulmuştur. Mihrap kemerinin kademeli olduğu Ladik Seccadeleri’nde mihrap nişinin içi sütunçelerle iki ya da üç bölüme ayrılmıştır. Bir başka özellikleri de mihrap nişinin bazen altında bazen de üstündeki sivri dilimli bölmelerden çıkan stilize lale formlarıdır. Ladik seccadelerinde İslamın temizliği ile ilgili ibrik tarak gibi motifler de bulunur. Parlak kırmızı ve mavi renkler en önemli özellikleridir. Çoğu örneklerde ise Osmanlı saray halılarında görülen lale sümbül karanfil motiflerinden oluşan ve “Ladik bordürü” adını alan karakteristik bir bordür deseni bulunmaktadır. Milas Seccadeleri ise daha çok sarı kahverengi turuncu ve mavi renklere sahiptir. Milas seccadeleri arasında mihrap içi stilize bir hayat ağacı motifi ile dolgulanmış örnekler de vardır. Bir başka tür parlak renkleri ve geometrik motifleriyle seçkinleşen Bergama Seccadeleri’dir. En önemli özellikleri ise mihrap nişinde alttan ya da üstten girinti yapan bir formun bulunmasıdır. Konya yöresi seccadeleri ise çeşitli formları ile büyük bir zenginlik gösterir. Genellikle geometrik desenleri vardır. Hayvan postu üzerinde de namaz kılınabildiği için post motifi Konya yöresi seccadelerine girmiş ve daha çok da “Benekli postlar” kullanılmıştır.
HALI-KİLİM SANATI VE TARİHİ
Halı-kilim sanatından söz etmeden önce onun ham maddesinin elde edilmesini sağlayan koyun ve onun ortaya çıkmasını sağlayan sosyal şartlardan söz etmek daha yerinde olur kanısındayız. Çünkü halı-kilim sanatı ile koyunun ehlileştirilmesi göçebe hayatın şartlarından dolayı çadırların içinin döşenmesi ve çadır için gereken keçenin elde edilmesi arasında yakın bir ilişki vardır. Tarihçelere göre Altay bölgesindeki bir yer adından dolayı “Afanasyevo kültürü” denilen kültür alanında ilk kez at ehlileştirilmiş olup bu bölgede yaşayan insanların da Hunlar olduğu belirtilmiştir. “Hayvan yetiştiren atlı göçebelerin göç ederken yük taşıyan hayvanlarca taşınabilecek kolay nakledilebilen çadırlara ve çadır eşyalarına ihtiyaç vardı. Çadırların tanziminde Avrupa üslubunda mobilyalar tanınmıyordu. Böylece çadırların tanziminde en önemli rolü halılar oynuyordu… Uhlemann’a göre halıcılığın asıl vatanın tam kuru istep bölgeleri olduğunu Klimatik hususiyetler de ortaya koyar… İstep kuşağının en karakteristik göçebe kavimleri Türk kavimleri olduğu için halı yapımı ve yayımı bakımından oynadıkları rolün en büyük olduğu yolundaki düşünceler de tabidir. Bu pek çok mütehassısın üzerinde birleştiği bir fikirdir”. Atla beraber koyun bozkır şartlarının vazgeçilmez hayvanıdırlar. At manevra gücüyle yoğun Çin nüfusu karşısında Türklere hayat hakkını sağlarken koyun da yapağıyla giyinecek ve barınacakları eşyaların yapımına imkan vermiştir. Türkler koyunların yünlerinden keçeler yapmışlar ve koç başlarını da keçelerine kilimlerine-halılarına vb damga olarak işlemişlerdir. Mesela “… Yenisey’in yukarı akımında ve Uygurlar’dan sonra bir müddet Moğolistan da yaşayan Kırgızların halıları da keçe cinsindendi. Bunlarda kullanılan bezek motiflerine yerliler koçkardıng müzü (koçların boynuzu) derler". Kazakistan’daki Kazak Türkleri'nin hâlâ keçeden ayakkabı-çizme yaptıklarını ve üzeri koç başlı nakışlarla işlenmiş keçeleri bütün Türk cumhuriyetlerinde görmek mümkündür. Bunlardan bazı örnekleri de elinizdeki eserde göreceksiniz.. Yukarıda kısaca değinilen Afanasyevo kültürünün merkezini teşkil eden Bateney kasabası dolayındaki bir kurganda süs eşyalarının yanında koyun ve at gibi hayvanların kalıntılarına rastlanmıştır. Bilindiği üzere at Türkler’de binek hayvanı olmanın yanında en önemli kurban hayvanları arasında da yerini alır. Mesela eski Türkler'in gökyüzü için at toprak için de koç kurban ettikleri bilinmektedir. Hâlâ Kazakistan’da en önemli kurban hayvanı at olduğu gibi onun eti koyun sığır deve gibi hayvanlara göre daha da pahalıdır. Türklerin iç Asya'da yaşadığı bölgeler tarihçiler tarafından “atlı hayvan yetiştiren kültür bölgesi” olarak adlandırılırken bu kültürü ilk Türklerin meydana getirdiği belirtilmiştir. Türk sanatının en önemli üsluplarından biri olan hayvan üslubunun da bu kültürle ortaya çıktığı belirtilmektedir. İfade edilen kültürün önemli araştırmacılarından Menghin’e göre Ural-Altay halklarının dünya tarihinde iki önemli rolleri olmuştur. Bunlardan birincisi hayvan yetiştiricilikleri ikincisi de devlet kurma becerileridir. Dünyada bilenen en eski halı bilindiği üzere Altay bölgesindeki Pazırık kurganında bulunmuştur. Öte yandan bu bölge tarihin bilinen devrinden bu güne kadar Türkler tarafından kullanılan yerleşim yerleridir. Ancak Rus arkeolog Rudenko Pazırık’da bulduğu halının İran halısı olduğunda ısrar etmiştir. Ondan sonra Pazırık halısı konusunda yazı yazan başka Rus kazıbilimci ve sanat tarihçileri de İran ya da İskit halısı olduğu konusunda çeşitli yazılar yazmışlardır. Ayrıca bölgede eskiden ve günümüzde Türklerin yaşamış olduklarından hiç söz etmedikleri gibi çok uzak bir ihtimal olarak Moğolların ya da Çinlilerin yaşamış olabileceklerini ifade etmişlerdir. Bu konuda ilgi çekici bir yaklaşım da UNESCO’dan gelmiştir. Adı geçen kuruluş on beş dilde yayınladığı “Görüş Dergisi”nin on ikinci sayısını (1976) İskitler ile Pazırık halısına ayırmış olup dergide yazı yazanların hepsi Rus ve Ukranya kökenlidirler. Bu dergide yazı yazanlar ne hikmetse İran Osset Altaylılar Tuva Kazakistan Moğol Çin Rus İskit Ukranya adlardan sıkça söz etmelerine rağmen Türk kavramını kullanmaktan ısrarla kaçınmışlardır. Adı geçen dergide yalnızca ilk Türk hakanının cenaze töreninde bir örnekle söz edildikten sonra Bizans’tan elçi olarak Avar ve Rumların da bulunmuş olduğu ileri sürülmektedir” denildikten sonra “cenaze törenine gelenler Pasifik kıyıları Sibirya ve Orta Asya gibi Türkler’e bağlı olmayan yerlerden gelmişlerdir” denilmektedir. Dergi bütünüyle incelenirse yazılanların yukarıdaki örnek de olduğu gibi bilimsel anlayışa pek dikkat edilmediği anlaşılacaktır. Mesela bir yerde İskitlerin yurdu Karadeniz’in kuzeyi denirken bir başka yerde Sibirya’daki İskit eserlerinden ve bir başka yerde de “İskitlerin akrabaları olan Altaylılar” gibi mezarlarını düzenledikleri belirtilmiştir. Ayrıca "Orta Asya"nın (yani Büyük Türkistan’ın) Türklerle ilgisi olmadığını belirtmiş ve biraz dil coğrafyasıyla ilgili olanları güldürecek seviyede “Altaylıların İskitler gibi Farsça’nın çeşitli lehçelerini konuştukları sanılmaktadır” diye yazılmıştır. Aynı dergide İskitlerin at sırtında silah kullandıkları tanrılarına özellikle at kurban ettikleri domuz beslemedikleri kımız içtikleri doğuştan çoban oldukları ölümden sonraki hayata inandıkları bundan dolayı da mezarlara yiyecek koydukları ve yiğit kişilerin ise mumyalanarak kıymetli eşyalarıyla atıyla gömüldüğü koç başlı kapları olduğu tekerlekli çadırlarda yaşadıkları belirtilmiştir.
Konu: Türk Halı-Kilim Sanatı Ve Tarihi TÜRK HALI SANATI 
sanat tarihimizde haklı olarak seçkin bir yere sahiptir. Türk halı sanatı
