Macırların Kullandığı Dil Şive Mübadil Ağız Özellikleri

MÜBADİLLER ARASINDA KONUŞULAN AĞIZ ÖZELLİKLERİ

Mübadiller, belirgin bir Rumeli ağzı ile konuşmaktadır. Özellikle 1. ve 2. kuşak mübadiller arasında bu ağız özellikleri hala belirgin biçimde korunmaktadır.
Ağız özelliklerinin başlıcaları özetle şöyledir:
1.“ğ” söylenirken; eğer kelimenin içindeyse yutularak konuşulur. Örneğin, “yağmur” yerine “yamır” gibi. Bu telaffuzda “ğ” harfinden önceki sesli harf biraz uzatılarak söylenir.
2.“ğ” söylenirken, eğer kelimenin sonundaysa ya da bazen “y” olarak konuşulur. Örneğin, “dağa çıkmak” yerine “daya çıkmak” gibi.
3.“k” sessizi genellikle “g” olarak telaffuz edilir. Örneğin, “kaçak” yerine “gaçak(g)” ya da “kaldı” yerine “galdı” gibi.
4.“r” hafleri, kelime içinde sessizlerin önünde kullanılırsa yutulur, ya da “ğ” harfinin telaffuzunu andıran bir sesle söylenir. Örneğin, “bardak” yerine “ba(ğ)dak” ya da “kırmızı” yerine “gı(ğ)mızı” gibi.
5.Kelime sonundaki “r” harfi yutulur ya da “ğ” gibi telaffuz edilir. Örneğin “kar yağdı” yerine “ga(ğ) yadı”
6.Şimdiki zaman eki “-yor” çoğunlukla “ö” harfi kullanılarak kısaltılır. Örneğin “koşuyor” yerine “koşö” ya da “yazıyor” yerine “yazö” gibi.
7.“h” harfi kelime ortasında veya sonunda kullanılırken genellikle yutulur. Örneğin “kahroldu” yerine “karoldu” ya da bahtsız” yerine “batsız” gibi. “Sabah” yerine “saba” da iyi bir örnektir. Bu örneklerde “h” harfinden önceki sesli harf biraz uzatılarak telaffuz edilir.
Samsunlu mübadiller arasında seslenme ünlemleri de belirgin bir farklılık gösterir. Genellikle bir bayana seslenirken kullanılan “mari” sözcüğü bunlardan en yaygın olanıdır. “mari ana!”, “mari Ayşe” örneğinde olduğu gibi. “mari” sözcüğü nadiren bir erkeğe seslenirken de kullanılır, ancak bu, kısmen bir ağız alışkanlığı ile yapılan ve büyük olasılıkla hatalı bir kullanımdır. Erkeklere seslenirken çoğunlukla “a be” kullanılır. “a be Mustafa” gibi.
Birçok Rumeli Türk ağzında olduğu gibi Samsunlu mübadiller de cümlelerinin sonuna “be yav” vurgusu yaparlar. “Be yahu” söyleyişinin halk ağzı ile kısaltılmışı olan bu vurgu, söylenen cümleye bazen kesinlik anlamı katar, bazen şaşkınlı, bazen de kızgınlık anlamı ekler. Sırasıyla:
“Samsun bu maçı gazanı(ğ) be yav.”
“Ali’yi dün gö(ğ)müştüm, sapasağlamdı, nasıl ölmüş be yav?”
“Mu(h)tar çok bili(ğ) be yav!”
Örneklerinde olduğu gibi.
Çok kullanılan bir sesleniş de cümle başlarında kullanılan ve “hemen şimdi” anlamına gelen “te şincik” söyleyişidir. “Murat te şincik buradaydı, nere(ğ)e gitti bu, baksanıza” örneğinde olduğu gibi.
“te” söyleyişi, “hemen” anlamında başka kelimelerle beraber de kullanılır. “te koşun bakalım, arabaya yetişelim.” gibi.
“te” söyleyişi bazen hafif alaylı bir anlamı da cümleye yükler. “Ali balık tutmaktan gelmiş, te bakın kaç tene tutmuş?” diyen bir mübadil, Ali’nin çok az balık tuttuğunu bildiği için kendisiyle alay etmektedir.
“Bre” seslenişi hala çok yaygındır. “Gelin bre”, “Osman bre” gibi. Çoğunlukla ikileme kullanılan “breh breh” ise bu seslenişin bozulmuşu olup şaşkınlık ifade eder. “Breh breh, köpek tam dokuz encek yapmış” gibi.
Samsunlu mübadiller arasında artık çok az kullanılan bir ünlem de “ayn?” söyleyişidir. Çoğunlukla söylenen bir sözü duymayınca ya da anlamayınca kullanılır. Yaygın Türkçe “ha?” söyleyişinin karşılığıdır. “Ayn? Ne dedin?” gibi.
Mübadiller “bakalım” kelimesini çok kullanırlar. “Koşun bakalım, yetişebile(ğ)niz mi?” ya da bir ikileme, “Bakın bakalım Ayşe evde mi” gibi.
Mübadiller arasında bazı akrabalık tanımlayan kelimeler de diğer yörelerden farklılık gösterir. “Teyze” yerine “Tete”, “Yenge” yerine “ganga”, “erkek çocuk” anlamında “gızan” en bilinenleridir. Yine yenge anlamında kullanılan “gadınga” sözcüğü artık kaybolmak üzeredir.
Bor mübadilleri büyük veya bütün kelimeleri yerine “koca” – ağız özelliğiyle goca- kelimesini kullanırlar. “goca bir tavşan tuttum” ya da “goca gün güneşin altında çalıştılar” gibi.
Ağız özellikleri ve kelime üretmekte Rumcanın etkisi Ege mübadillerine oranla çok daha azdır. Ancak yine de yabancı bir dilden alıntıymış gibi duran sözcükler de vardır. İlistir (süzgeç), mostralık (şaklabanlık, zevzeklik), andaval (aptal, salak) gibi örnekler verilebilir.
Samsun mübadillerinin konuşmalarında çok yer verdiği bir söyleyiş biçimi de küçültmelerdir.
Tıpkı Anadolu Türkçesi’nde “Mehmetçik” deyişinin asker sevgisini anlatması gibi mübadillerin kullandığı küçültmeler de daha çok sevgi anlamı katar. Bu anlamda kullanılan küçültmelerin; gözbebeği gibi sevilen, üzerine titrenen kişileri ifade ettiği görülür. “Hava serinledi, Kızancıklar üşüyecek” cümlesinde olduğu gibi. Samsun Mübadillerinin halk kahramanı olan Debreli Hasan, 1. kuşak mübadilleri arasında “Hasancık” olarak adlandırılmaktadır.
Küçültmeler nadiren acıma ifade etmek için de kullanılır. “Ayşe Tetecik çok ihtiyarlamış.” Cümlesinde olduğu gibi.