kuzey ülkesinin insanları -- ilk zamanlar bunun ayırdında değildim -- olaylara çoğulcu bir görelik ile bakıyor, ne gibi durumlarda nelerin olabileceğini irdeliyor -- ve "if'li" cümlelerle konuşuyorlardı...
Çoğu zaman, "çok kesin ifadeler kullandığım" eleştirisini göğüslemek zorunda kalıyordum. Bir iletişim kopukluğu olduğu belliydi. Ama nedenine parmak basamıyor, çözüm bulamıyordum. Nasıl ayırdına varabilirdim ki?...
İçinde yetişmiş olduğum dil-kültür sisteminde, iyi eğitilmiş her Türk yurttaşı gibi: "A, A'dır. A, A'dan farklı birşey olamaz. A ile B arasında üçüncü bir durum söz konusu değildir. Mantık bu apaçık gerçeğe tanıktır. Farklı bir tez ileri süren kimseler ya akılsız, ya yanılgı içinde, yada kötü niyetlidirler. Çünkü, akıl mantık ve anlatımın yolu tek olsa gerek", diye düşünüyordum... = ARİSTO MANTIĞI !!!
Aslına bakılacak olursa, Türkçede kullandığımız "eğer..." cümlelerinin çoğunlukla koşul ve olasılık değil, bir tehdit içerdikleri bile söylenebilir: "Şimdi yanına gelirsem... Ben de seni babana, öğretmene, herkese söylemezsem..."
VE BİR SORU Kalbini bir aşk-ı mütereddit'e kaptırmış bir arkadaşınızla aranızda geçen konuşma:
-- She lives there... But, I never go there, never visit or see her. If I did, I would see her and could talk to her... I mean, if I ever went and visited her... But I never do!.. Orada oturuyor... Ama ben oraya hiç gitmiyorum, onu hiçbirzaman görmüyorum. Gitsem, kendisini görürüm, onunla konuşabilirim. Herhangi bir zaman, gitsem... Onu ziyaret etsem... Ama oraya hiç gitmiyorum ki. -- Bu konuşmada geçen bütün fiiller "present tense" tedir. Şimdiki ve geniş zamandan sözedilmektedir...
-- Well, just go there... If you went there, you would / could / might see her. Walla, git yahu!... Gitsen (gidersen) onu görürsün / görebilirsin / görme olasılığın doğar... Hepsi "present tense".
SORU: Geçmişteki bir durumdan mı söz ediyoruz? Yoksa, şimdiki yada "geniş" zamandaki bir durumdan mı?
Bu soruyu öğrencilerime yönelttiğimde, çoğunluk şöyle yorumluyor:
Gitmedin ki, kardeşim... Eğer gitseydin, gitmiş olsaydın onu görürdün/görebilirdin. (Yani, bugüne değin gitmedin, bu yüzden de onu görmedin/göremedin.)
Çok küçük bir azınlık da şöyle yorumluyor:
Git be kardeşim, gitsene... Eğer gitsen, gidersen görürsün. (Yani, halen -- veya genelde -- gitmiyorsun ki... Bu yüzden de onu göremiyorsun. Yoksa, gitsen, görürsün / görebilirsin)
Birincisi gibi çeviriyorsanız, bugüne kadar size "öğrettikleri" herşeyi unutun ve okumağa devam edin... İkincisi gibi çeviriyorsanız, olayı zaten kavramış durumdasınız: Ama, ayrıntılar için yine de okumağa devam edin... TANIM VE SINIFLAMA Koşul kipinde bir cümle, bir ana-cümlecik + bir koşul-cümlecik'ten (if'li cümlecik, conditional clause) oluşur. Koşul cümlecikleri aslında zarf-cümlecik sınıflamasına girer. Ancak yaygın kullanım alanı, taşıdıkları önem, ve biz Türkçe konuşanlar açısından gösterdikleri kavram güçlüğü nedeniyle ayrıcalık tanımamız gerekiyor...
Koşul kipini üç ana başlık altında gözden geçireceğiz:
I. TİP: GELECEK ZAMAN = FUTURE CONDITIONAL
If I go there, I will see her.
Eğer (gelecekte) gidersem / gidecek olursam, (gelecekte) görürüm / göreceğim.
Gelecekte, belli bir koşula bağlı olarak, gerçekleşebilir veya gerçekleşmeyebilir... demek istiyoruz.
II. TİP: ŞİMDİKİ ZAMAN, GENİŞ ZAMAN = PRESENT CONDITIONAL
If I went there, I would see her.
Eğer (genelde yada şimdi) gitsem, (genelde yada şimdi) görürüm.
= Gitmezsem de görmem... Gitmediğim için göremiyorum... Kısacası, varsayılan, farazi bir durumda neler olur, neler olmaz üstüne fikir yürütüyoruz. "Ninemin sakalı olsa, dedem olur..."
= Ama gitmedim, dolayısıyla da görmedim... Olay olmuş bitmiş. Koşul gerçekleşmemiş. Buna bağlı olarak da, sözünü ettiğimiz olasılık da gerçekleşmemiş. Kısacası, olayın ardından fikir yürütüyoruz: "Ninemin sakalı olmuş olsaydı..."
KOŞUL CÜMLELERİNİN YAPISI Kitaplarda koşul cümlelerinin yapısını açıklamak amacıyla verilen çoğu formül, konuyu yokuşa sürmek, hatta yanıltıcı olmaktan ileri gitmiyor. Sözgelişi, II Tip tümceleri "past tense + past conditional" şeklinde açıklarsak, öğrenciyi bu yapının present anlam taşıdığına nasıl inandırabiliriz ki...
Oysa pratikte yararlı bir formül olarak, uygun iki düzensiz fiil seçerek dildeki bütün kullanımlar için geçerli bir temel örnek oluşturabiliriz. Zaten, öğrenme kolaylığı açısından da, kuralların ezberlenmesi değil, temel kullanım örneklerinin dağarcığa atılması önem taşıyor. Öyleyse, "Formül" şöyle olmalı:
if go, will see
if went, would see
if had gone, would have seen
Yani;
go, went, had gone...
will see, would see, would have seen
Sırasıyla: I, II, III. Tipler... Yani, Future, Present, Past zamanlar... İşte bu örneği ezberleyerek, dildeki bütün fiillerimizi koşul kipinde hataya düşmeden çekebiliriz.
Bu formül bize başka neler söylüyor?
1) If'li yan-cümlecikte yardımcı fiil yer almaz. (İstisnalarını göreceğiz)
2) Ana (temel) cümlecikte ise bir yardımcı fiil kesinlikle bulunacak, değişik yardımcı fiil seçenekleri kendi anlam nüanslarını beraberinde getirecektir.
Örnekler:
If the helicopter had arrived sooner, his life would have been saved. = Hayatı kesin kurtarılmış olacaktı.
... might have been saved. = Olasılık taşıyacaktı.
... could have been saved. = Olanak kazanmış olacaktı.
ÖNEMLİ NOT: Olanak ve olasılık bizim kültürümüzde kesin farklarla ayırt edilemiyor, ama İngilizce'de tümüyle farklı iki kavramdır. Var olan her olasılık aynı zamanda olanaklı = mümkün demektir. (Olanak dışı olsa, olasılık taşıyamaz...) Ama, her olanaklı olan aynı zamanda olasılık taşıyor demek değildir: Uzayda çok sayıda başka canlı türlerinin varlığı yüksek derecede olanaklı, ama benim ahir ömrümde bunlardan birisi ile karşılaşmam olasılığı sıfırdır diyebilirim...
Bu nüansları İngilizce'de görebilmek için, çok sayıda tümceye değişik yardımcı fiiller yerleştirerek anlamı nasıl değiştirdiğini sınamanızı öneririm.
BİR GÜÇLÜĞÜN AÇIKLANMASI Türkçede, gerek "Gitsem, görürdüm" gerekse "Şimdi gitseydim, görürdüm" şeklindeki cümleler present anlam verebiliyor. Dolayısıyla bir çevirmen, "If went - would see" yapısını Türkçe'ye bu şekilde çevirdiğinde teknik anlamda hataya düşmüş olmuyor... Ayrıca, "went - would" biçimlerini de gören öğrenci, (haber kipinden kazandığı alışkanlıktan dolayı) geçmişten sözedildiği yanılgısına düşüyor...
Bu yanlışlığın düzeltilmesi büyük bir önem taşıyor: II. TİP, ASLA VE ASLA GEÇMİŞTEN SÖZ ETMEZ; sözü edilen zaman boyutu, ŞİMDİKİ ZAMAN ve GENİŞ ZAMANDIR...
AÇIKLAMALAR
1) I think it's extremely unlikely, but if we do come across any wild animals, we must be prepared to kill them... Olur da herhangi bir vahşi hayvan... Tümceden olasılığın düşük olduğu anlaşılıyor. Bkn. If-cümlecikte some ve any.
2) It probably would never have happened if you'd been more careful... Daha dikkatli olsaydın, muhtemelen böyle bir şey hiç olmayacaktı... Olay geçmişte kalmış = Tip III.
3) If he had taken my advice, he would have been a rich man by now... "By now," yani, şimdiye değin = Geçmişten söz ediyoruz, o halde TİP III.
4) If he had taken my advice, he would be a rich man now... "Now" = şimdiki zamanda bir olasılıktan söz ediyoruz, o halde Tip II... Bknz. Tip II ve III birlikte kullanımı. __________________
KoŞul Kİpİ The Conditional Mood / If'lİ CÜmlecİkler
Konu: KoŞul Kİpİ The Conditional Mood / If'lİ CÜmlecİkler 
