KISA AÇIKLAMA "İsim-cümlecik" kavramından, cümlede tek bir ismin gramatik görev ve özelliklerini üstlenebilen yan-cümlecik türünü anlıyoruz. Bu Bölümde dikkatimizi, cümlede özne veya nesne işlevi üstlenen yan-cümlecikler üstüne yoğunlaştıracağız.
NOT: Kitabımızın pragmatik/pratik amaçlarına uygun olarak, burada da belli bir yuvarlama ve yalınlaştırmaya gittim. Daha ayrıntılı gramatik açıklama isteyen okuyucular, Bölüm sonundaki "İleri Düzeyde Notlar" Bölümüne bakabilirler.
Herhangi bir cümlede, fiilin öznesi veya nesnesi olmak işlevi, 1) tek bir isim ile karşılanabileceği gibi; bunun yerine, 2) bir isim-öbek (noun phrase); veya 3) bir isim-cümlecik de (noun clause) kullanılabilir.
İlk iki durumda, bir "yalın cümle" (basit cümle / simple sentence); üçüncü durumda ise bir "karmaşık tümce" (complex sentence) kurmuş oluruz:
Aşağıda, "isim", "isim-öbek", ve "isim-cümlecik" terimleri ile kastedilen birimleri örnekleniyorum. Öbek veya cümlecikteki bütün sözcüklerin birer isim olması gerektiği anlamı çıkartılmamalıdır. Anlatılmak istenen, o öbek veya cümleciğin bir bütün olarak isim işlevi taşıyor olmasıdır.
İsim = Ali, tea.
İsim-öbek = "my son", "foreign films".
İsim-cümlecik = "that he prefers foreign films".
Ali prefers tea.
My son prefers foreign films.
My son has told me that he prefers foreign films.
Unutmayınız, gramer birimlerini işlevlerine göre tanımlayıp sınıflıyoruz: "foreign films" yapı olarak bir sıfat tamlamasıdır; ama burada nesne işlevi taşıyor. Çünkü, "Ne sever, neyi sever?" sorusuna yanıt veriyor. O halde onu bir "isim-öbek" (noun phrase) olarak değerlendireceğiz.
Aynı şekilde, "that he..." ile başlayan yan-cümlecik de "Ne sever, neyi sever?" sorusuna yanıt veriyor ve "to tell" fiilinin nesnesi konumundadır: O halde onu bir "isim-cümlecik" (noun clause) olarak değerlendireceğiz.
İSİM-CÜMLECİKLERE TOPLU BAKIŞ Farklı kaynak-cümle tiplerinden, hangi bağlaçlar kullanılarak, nasıl bir isim-cümlecik üretildiği aşağıda örnekleriyle gösteriliyor. İlerdeki örnekleri incelerken, zaman zaman bu tabloya dönüp karşılaştırarak irdelemeniz yararlı olacaktır.
KAYNAK CÜMLE BAĞLAÇ İSİM-CÜMLECİK
DÜZ CÜMLELER
AIDS is a very dangerous syndrome. that That AIDS is a very dangerous syndrome is now
generally known. [ÖZNE]
Everybody knows (that) AIDS is a very dangerous
syndrome. [NESNE]
SORU CÜMLELERİ
a) Yardımcı Fiillerle kurulan sorular için:
Is AIDS really dangerous?
if
if... or not
whether
whether or not
whether... or not Whether or not AIDS is really dangerous was
discussed in our last chapter. [ÖZNE]
They keep asking us if AIDS is really dangerous.
[NESNE]
(Bu bağlaçların kullanım koşulları için önemli not aşağıda)
b) Soru sözcüğü veya soru sözcük öbekleri
ile kurulan sorular için
In what population category is AIDS
particularly dangerous?
Why is AIDS so dangerous? Soru sözcüğü
yada
soru öbeğinin
kendisi In what population category AIDS is particularly
dangerous is a very relevant question. [ÖZNE]
They keep asking why AIDS is so dangerous.
[NESNE]
EMİR CÜMLELERİ that The doctor suggested that she (should) give up
smoking. [NESNE]
Önemli Not: Yardımcı fiillerle kurulan soru cümlelerinde, "if" ve "if...or not" ile başlayan bir isim-cümlecik özne konumunda kullanılamaz. Bu kategoride yalnız "whether" ile başlayan isim-cümlecikler yer alabilir.
Yani, ***"If she will come (or not) is not known," şeklinde bir cümle kuramazsınız.
Doğrusu: "Whether (or not) she will come (or not) is not known."
DÜZ-CÜMLEDEN ÜRETİLEN İSİM-CÜMLECİK İngilizce'de herhangi bir düz-cümle'nin başına that bağlacı getirerek bir isim-cümlecik teşkil edebilir, sonra da bunu bir fiilin öznesi yada nesnesi olarak kullanabilirsiniz. Formülünüz:
that + düz-cümle = isim-cümlecik
* * * *
A) Özne Olarak Kullanım:
İsim-cümleciğin özne konumunda olduğu cümleler güçlü bir anlatım olanağı sağlamakla birlikte fazla sık görülmez; daha çok hitabette ve vurgulu, tumturaklı ifadelerde kullanılır. Günlük dilde, bu kalıptan dönüşümle elde edilen aşağıdaki ikinci örnek cümle tipi çok daha yaygındır. Vurgulama dışında tümüyle anlamdaş olduklarına dikkat ediniz:
1. That AIDS is a very dangerous syndrome is now generally known.
2. It is now generally known that AIDS is a very dangerous syndrome.